Boncuk, kemik, taş gibi küçük parçaların bir ipe dizilmesi insanlık tarihi kadar
eskidir. İlk insanlar avladıkları avın parçalarını ip benzeri şeylere dizer, bir
sonraki avda başarı getirmesi için üzerlerine takarlardı. Daha sonraları bu tip
takılar kötülüklerden ve düşmanlardan koruması için savaşlarda da takılmaya
başlandı. Bugün bile bazı taşların özel uğurlar getirdiklerine inananlar vardır.
Boncukların dini amaçla ve duaları saymada kullanılmasına ilk olarak
Hindistan'da, Hindu inanışında rastlanıyor. Tespihin ataları Hindistan'dan
doğuya, sonra Ortadoğu'ya, en sonunda da Avrupa'ya yayılıyor. Tespihin kullanış
amacı Müslümanlık, Hıristiyanlık (Katolik), Hinduizm ve Budizm'de aynı olup
hepsinde de duaları ve dualar arası bölümleri saymada kullanılır.
Tespihin İslam dünyasında ne zamandan beri kullanıldığı kesin olarak belli
değildir. Hz. Muhammed'in tespih taşıdığına dair bir kayıt yoktur. Hatta belki
Osman Gazi, belki de Fatih Sultan Mehmet'de tespih kullanmadılar. Arşivlerde
tespih ile ilgili bilgilere ancak 16. yüzyılın sonlarına doğru rastlanmaktadır.
Ne var ki, Hz. Muhammed zamanında namaz ve dua sırasında hurma çekirdeği
veya çakıl taşı kullanıldığı bazı hadislerden anlaşılmaktadır. İslam'da
Peygamber'in namaz kılarken sünneti olan 'Sübhanallah, Elhamdülillah ve
Allahüekber' kelimelerini 33'er defa tekrarlamanın hangi tarihte başlayıp,
yayıldığı da bilinmiyor.
Yüce Yaratıcı'ya 99 ayrı isim veren İslami anlayış, onu anarken, her isim için bir
işaret olmak üzere ipe dizdiği bu 99 taneli şeye de 'tespih' adını vermiştir. Çeşitli
malzemelerden yapılan tespihteki tane sayısı 33, 99, 500 veya 1000 olabilir.
500 ve 1000'lik tespihler daha ziyade tekkeler ve dergahlarda zikr için
kullanılırlardı. Tekke şeyhleri, hastaları veya bir muradı olanları, iyileşmeleri
veya muratlarının olması için bu tespihlerin içinden geçirirlerdi.
Tespih çekmek, tespih tanelerini birer birer işaret parmağı ile baş parmak
arasından geçirmektir. Ancak günümüzde tespihi bir oyuncak veya el alışkanlığı
olarak kullananlara, sallayarak veya çeşitli figürler meydana getirerek
dolaşanlara, hatta tuttukları futbol takımının renklerine göre yapılmış tespihleri
çekenlere sıkça rastlanmaktadır.
Aslında tespih çekmek din adamlarına özgü bir davranışmış gibi algılanır ama halk arasında da neredeyse bir alışkanlık haline gelmiştir. Tespih çekmenin daha çok kırsal kesimlerde yaygın olmasının nedeninin tespihin boş elleri meşgul edebilme özelliği olduğu ileri sürülüyor. Sıcak ayları tarımsal çalışma ile geçiren, sürekli ellerini kullanmaya alışmış kişilerin kış aylarında bu boşluğu tespihle doldurduklarına inanılıyor.
Günümüz biliminin tespih çekme alışkanlığına bakış açısı biraz değişik. Bilim
insanları, beynimizin, çalışma yaşamının güçlükleriyle, sorunlar, endişeler ve
korkularla sürekli baskı altında tutulduğunu, bunun sonucunda sinir
hücrelerinin aşırı yorulup yıprandığını ve beynimizi rahatlatmak, onu özgür
bırakmak, dikkatimizi başka tarafa yöneltmek için tespih çekmenin çok etkili ve
faydalı olduğunu söylüyorlar.
